مقدمه
بازی بهترین ابزار برای آموزش کودکان است. انواع مهارتها در بستر بازی به کودک آموزش داده می‌شود. از طرفی بازی وقتی به شکل گروهی باشد، می‌تواند زمینه را برای رشد اجتماعی کودک به ویژه در سنین پیش از دبستان فراهم کند.در این مقاله آکادمی علوم و تحقیقات کودک بنیاد سلاله قصد دارد راهکارهایی به مربیان ارایه دهد تا ازطریق بازی گروهی، ارتباطات همسالان و مهارت‌های اجتماعی را در کودکان ارتقا دهند.
اهمیت بازی گروهی در رشد اجتماعی کودک
بازی، زبان طبیعی کودک است و زمانی که به شکل گروهی انجام شود، نقش کلیدی در رشد اجتماعی کودک ایفا می‌کند. در مهدکودک‌ها و پیش‌دبستانی‌ها، بازی‌های گروهی فضایی فراهم می‌کنند که کودکان یاد بگیرند چگونه در کنار همسالان خود همکاری کنند، قوانین اجتماعی را بیاموزند و مهارت‌های ارتباطی خود را تقویت کنند. پژوهش‌ها نشان داده‌اند که مشارکت در فعالیت‌های گروهی می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری مهارت‌های همدلی، احترام به دیگران و حل مسئله باشد (Ginsburg, 2007).
| -«اگر عروسکت رو به من بدی قول می دم زود بهت پس بدم».
-«اخه منم می خوام باش بازی کنم.» اگر هر کدام عروسک خودش را داشت هیچ وقت فرصت نمی کردند با هم صحبت کنند و احتمالا به نتیجه برسند که یک بازی طراحی کنند که در آن هر دو نفر بتوانند با یک عروسک بازی کنند. داشتن یک عروسک باعث شد هر دو تصمیم بگیرند با هم بازی کنند و با همدیگر و خواسته‌هایشان کنار بیایند. در طول بازی گوشم به مکالماتشان بود. هر کدام مجبور بودند یک جاهایی به نفع دیگری کوتاه بیایند. |
نقش بازی‌های گروهی در یادگیری مهارت‌های اجتماعی
تقویت ارتباط همسالان
یکی از مهم‌ترین مزایای بازی گروهی، افزایش فرصت تعامل با همسالان است. کودکان در این فرآیند یاد می‌گیرند چگونه نیازها و احساسات خود را بیان کنند و متقابلاً به دیگران گوش دهند. این مهارتها پایه‌های اولیه برای ایجاد روابط اجتماعی سالم در آینده محسوب می‌شوند.
پرورش همکاری و کار گروهی در مهدکودک
بازی‌های گروهی در محیط مهد به کودکان آموزش می‌دهند که موفقیت جمعی بر نتیجه فردی ارجح است. زمانی که کودکان برای ساخت یک برج لگویی یا اجرای یک نمایش ساده همکاری می‌کنند، مفهوم مسئولیت‌پذیری مشترک و تقسیم وظایف را تجربه می‌کنند. از طرفی بعد از انجام پروژه مشترک کودک می‌بیند که انجام کار گروهی مزایای زیادی برای کودک و پیشبرد کار دارد.
آموزش مدیریت تعارض
بسیار طبیعی است که وقتی کودکان با هم بازی می‌کنند اختلاف نظر و چالش بین آنها پیش بیاید. مربیان می‌توانند از این موقعیت‌ها برای آموزش مهارت حل تعارض به شیوه‌ای مثبت استفاده کنند. به جای دخالت مستقیم، مربی می‌تواند کودکان را راهنمایی کند تا راه‌حل مشترک پیدا کنند.
انواع بازی‌های گروهی مؤثر در رشد اجتماعی
بازی‌های ساختنی و تعاملی
بازی‌هایی مانند ساخت ماکت با لگو یا پازل گروهی، باعث می‌شوند کودکان هدف مشترکی را دنبال کنند. این نوع بازی‌ها زمینه‌ای برای توسعه صبر، همکاری و مسئولیت‌پذیری فراهم می‌آورند.
بازی‌های نمایشی و نقش‌آفرینی
اجرای نمایش یا ایفای نقش در داستان‌های خیالی، به کودکان کمک می‌کند احساسات دیگران را درک کنند و همدلی بیشتری نشان دهند. همچنین، نقش‌آفرینی به آنها امکان می‌دهد هویت اجتماعی خود را بهتر بشناسند.
بازی‌های حرکتی و بدنی
فعالیت‌هایی مانند طناب‌کشی، لی‌لی گروهی یا بازی‌های تعقیب و گریز، نه تنها انرژی کودک را تخلیه می‌کنند بلکه باعث تقویت هماهنگی جسمی و مهارت‌های اجتماعی از طریق رعایت نوبت و پذیرش قوانین می‌شوند.
بازی‌های همکاری برای حل مسئله
فعالیت‌هایی مانند «یافتن گنج پنهان» یا «بازی معمایی تیمی» نیازمند همفکری هستند. این نوع بازی‌ها ذهن کودک را به سمت تفکر گروهی و خلاقیت سوق می‌دهند.
۱۰ بازی پیشنهادی گروهی (با جزئیات عملی)
|
نام بازی |
تعداد نفرات | ابزار لازم | مدت زمان | سن مناسب | مهارت اجتماعی |
| برج لگویی گروهی | ۳-۵ | لگو | ۱۵-۲۰ دقیقه | ۴-۶ سال | همکاری، تقسیم وظایف |
| بازی نمایشی | ۴-۶ | وسایل ساده برای نقش‌آفرینی | ۲۰ دقیقه | ۳-۶ سال | همدلی، ارتباط کلامی |
| طناب‌کشی گروهی | ۶-۱۰ | طناب | ۱۰ دقیقه | ۴-۶ سال | هماهنگی جسمی، پذیرش قوانین |
| بازی معمایی تیمی | ۳-۵ | پازل یا کارت معما | ۱۵ دقیقه | ۵-۶ سال | حل مسئله، تفکر گروهی |
| لی‌لی گروهی | ۳-۶ | زمین صاف، خطوط | ۱۰ دقیقه | ۳-۵ سال | نوبت‌گیری، رعایت قوانین |
| یافتن گنج پنهان | ۴-۶ | اشیاء کوچک، نقشه | ۲۰ دقیقه | ۴-۶ سال | همکاری، حل مسئله |
| داستان‌سرایی گروهی | ۳-۵ | کارت داستان یا عروسک | ۱۵ دقیقه | ۴-۶ سال | خلاقیت، بیان احساس |
| بازی‌های حرکتی ساده | ۳-۶ | توپ، فضا | ۱۰ دقیقه | ۳-۶ سال | رعایت نوبت، تعامل جسمی |
| نقش‌آفرینی روزمره | ۳-۵ | وسایل خانه یا کلاس | ۱۵ دقیقه | ۴-۶ سال | همدلی، شناخت نقش‌ها |
| بازی تعقیب و گریز | ۴-۶ | فضای باز | ۱۰ دقیقه | ۳-۵ سال | رعایت قوانین، همکاری |
راهکارهای مربیان برای اجرای مؤثر بازی‌های گروهی
نتخاب بازی متناسب با سن
مربی باید سطح رشدی و نیازهای سنی کودکان را در نظر بگیرد. برای کودکان سه ساله، بازی‌های ساده با قوانین کوتاه مناسب است، در حالی که کودکان پنج تا شش ساله توانایی پیروی از قوانین پیچیده‌تر را دارند.
ایجاد محیط امن و حمایتگر
محیطی که کودکان در آن احساس امنیت کنند، بستر مناسب برای رشد اجتماعی فراهم می‌سازد. مربی باید مطمئن شود هیچ کودکی در جریان بازی طرد یا نادیده گرفته نمی‌شود. البته بهتر است برای رشد مهارت‌های اجتماعی به کودک فرصت دهیم که خودش با چالش‌ها روبرو شود. اگر کودک نیاز به کمک داشت می توانیم به او کمک کنیم.
نقش فعال مربی در هدایت تعاملات
مربیان نباید صرفاً ناظر باشند. آنها باید تعاملات را هدایت کنند، فرصت گفتگو ایجاد و به کودکان در بیان احساسات و حل اختلافات کمک کنند.
بازخورد مثبت
تشویق کودکان برای همکاری و قدردانی از رفتارهای مثبت در طول بازی، باعث افزایش انگیزه آنها برای مشارکت در کار گروهی می‌شود.
تأثیرات بلندمدت بازی گروهی بر رشد اجتماعی
مطالعات نشان می‌دهد کودکانی که در دوران پیش‌دبستانی در بازی‌های گروهی فعال بوده‌اند، در سال‌های بعدی مدرسه عملکرد بهتری در همکاری با دیگران، احترام به قوانین و مدیریت روابط اجتماعی دارند (Ladd, 2005). همچنین این کودکان به احتمال بیشترعزت‌نفس بالاتری دارند و در آینده روابط اجتماعی سالم‌تری برقرار کنند.
چالش‌های اجرای بازی گروهی در مهدکودک
تفاوت‌های فردی
هر کودک ویژگی‌های شخصیتی خاص خود را دارد. برخی کودکان درون‌گرا هستند و مشارکت در گروه برایشان دشوار است. مربیان باید با تشویق تدریجی این کودکان را به جمع وارد کنند.
مدیریت تعارض‌ها
درگیری و اختلاف نظر بخشی طبیعی از بازی گروهی است. مهم این است که مربی آن را فرصتی برای آموزش مدیریت تعارض بداند، نه مشکلی که باید حذف یا سرکوب شود.
محدودیت‌های محیطی
فضاهای کوچک یا کمبود امکانات می‌تواند مانع اجرای بازی‌های گروهی شود. برنامه‌ریزی خلاقانه و استفاده از منابع ساده می‌تواند این مشکل را کاهش دهد.
جمع‌بندی
بازی‌های گروهی یکی از مؤثرترین ابزارها برای پرورش مهارت‌های اجتماعی کودک در مهدکودک و پیش‌دبستانی هستند. از طریق کار گروهی، ارتباط همسالان و تجربه‌های مشترک، کودکان می‌آموزند که چگونه با دیگران تعامل کنند، تعارض‌ها را مدیریت کنند و حس تعلق اجتماعی پیدا کنند. مربیان نقش کلیدی در طراحی، هدایت و تقویت این فرآیند دارند. سرمایه‌گذاری بر روی بازی گروهی، سرمایه‌گذاری برای آینده اجتماعی و روانی کودکان است.
منابع
- Ginsburg, K. R. (2007). The importance of play in promoting healthy child development and maintaining strong parent-child bonds. Pediatrics, 119(1), 182–191.
- Ladd, G. W. (2005). Children’s peer relations and social competence: A century of progress. Yale University Press.
- Vygotsky, L. S. (1978). Mind in society: The development of higher psychological processes. Harvard University Press.
- Frost, J. L., Wortham, S. C., & Reifel, S. (2012). Play and child development. Pearson.
- یونسی، ج. و همکاران (۱۳۹۴). نقش بازی‌های گروهی در رشد اجتماعی کودکان پیش‌دبستانی. فصلنامه روانشناسی مدرسه، ۴(۲).
- محمدی، ف. (۱۳۹۷). بررسی تأثیر بازی گروهی بر مهارت‌های اجتماعی کودکان. مجله علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه فردوسی مشهد، ۴۸(۳).